10 maart. Valse herinneringen

		Hoe echt zijn onze herinneringen eigenlijk en kun je jezelf wel vertrouwen?
		Wat wil je liever? Nieuwe mogelijkheden of een bekend en lekker vertrouwd probleem;
		Wat kun je aan nieuws in de media eigenlijk nog vertrouwen?

www.jetjesdag.nl | Model Henriëtte Sibie | Nicolaas/S fotografie | Een nieuwe jumpsuit kan een lastig ding zijn |

Het is en blijft toch nog steeds een raar kledingstuk

"Ik herinner me nog volop valse gebeurtenissen..."

Vandaag las ik ergens een artikeltje dat begon met de tekst "Ik herinner me nog goed...". Het was een onderdeel van een schrijfcursus. Dat is natuurlijk een zeer voor de hand liggende opdracht. Want wie herinnert zich geen dingen, tenslotte? Maar juist dat voor de hand liggende bevat natuurlijk de nodige valkuilen, want wat ligt nu meer voor de hand, dan eens even wat vrolijke of juist droevige gebeurtenissen uit het eigen geheugen op te graven en op papier te zetten. Opdracht voor het artikel voltooid. Klaar. Nee, zo gemakkelijk mag het eigenlijk ook weer niet zijn.

Kijk, dit ziet er toch uit als een geschikte ingang

Want gaat het ophalen van herinneringen uit het geheugen niet veel verder dan dat? Want blijft het daarbij? Sommige mensen, vooral kunstenaars en anderen met een creatieve en rusteloze geest hebben de neiging om bij alles wat tot hun brein doordringt, zelf nog even een complete wereld toe te willen voegen. Herinneringen, gebeurtenissen, dingen, personen. Alles maakt beelden los. En die beelden leiden ogenblikkelijk tot nieuwe beelden. En beelden leiden tot gedachten. Tot oncontroleerbare associaties. Tot conclusies. Tot vragen. Tot het ter discussie stellen van zaken. En nog veel meer acties die het brein wel eventjes volkomen onbewust voor ons kan nemen.

Nu die armen nog ergens in zien te krijgen

En als dat gebeurt -en dat doet het - wordt een herinnering plotseling een middelpunt van een maalstroom van gedachten. Je zou het een draaikolk mogen noemen, ware het niet, dat bij een draaikolk juist alles van buiten naar het middelpunt van de herinnering toe vloeit. En hier is het anders om. Niet het eindpunt, maar het beginpunt ligt in het centrum van de draaikolk en een grote hoeveelheid gedachten waaiert alle kanten uit. Zou je dat een soort anti-draaikolk mogen noemen? Kan het andere namen hebben?

Het begint toch ergens op te lijken

Er bestaat in de psychologie iets dat met een mooi Engels woord "hindsight bias" wordt genoemd. Het wil zoiets zeggen dat we de neiging hebben om gebeurtenissen uit het verleden, door een herinnering naar boven gehaald, te beoordelen met de kennis van nu. Dan weten we niet alleen de gebeurtenis, maar ook de gevolgen daarvan. Iets dat toen een probleemloze gebeurtenis was, kon zo tot een soort groot persoonlijk probleem uitgroeien. Omgekeerd kon ook een herinnering aan een imponerend feit uitgaan als een nachtkaars, omdat het feit met terugwerkende kracht helemaal zo spannend niet was als het op dat moment leek.

Ja hoor, ik zit er helemaal in. Paar passende schoentjes er bij

Zeker als deze hindsight bias wordt toegevoegd aan de door een herinnering ontketende stroom van gedachten, dan kan dat de herinnering op zich min of meer naar de achtergrond duwen. Klopt de herinnering eigenlijk nog wel? Erger nog, is die wel ooit gebeurd, is het deels gebeurd of hebben onze hersenen iets nieuws gecomponeerd uit allerlei andere fragmenten? Vele psychologen hebben daar voorbeelden van gegeven. Vooral bij oudere mensen die zich zaken uit hun jeugd herinneren die zich niet voorgedaan kunnen hebben.

Ook de achterkant heeft geen rare verrassingen

Het kan vreemde vragen oproepen. En om dat te illustreren moet ik toch een herinnering beschrijven. Ik heb een levendige en beeldende herinnering aan aan bezoek aan de dierentuin van Den Haag als klein jongetje. Met mijn vader en mijn opa. We gingen met de trein en de tram vanaf station Hollands spoor. De dierentuin lag aan een soort gracht waar de tram langs reed. De dierentuin had een paar oosters aandoende gebouwen en we liepen er een tijdje rond om naar de dieren te kijken. Een mooie, persoonlijke familieherinnering met meerdere generaties zou je op het eerste gezicht zeggen.

Al met al een goede gok, de koop van deze jumpsuit

Maar dan komt er ergens een vreemde kink in de kabel. Deze dierentuin van Den Haag lag aan de Koningskade en daar reed inderdaad een tram. Nog steeds trouwens. De ingang was volgens foto's op het internet inderdaad een oosters aandoend gebouw dat zo uit de Efteling ontsnapt kon zijn. Op de plek waar de dierentuin was, ligt nu het Malieveld en de ingang was ongeveer waar nu het provinciehuis is, op de hoek van de Koningskade en de Benoordenhoutse weg.

Het klopt allemaal. Na al die jaren laat mijn geheugen mij niet in de steek. Maar er klopt ook één heel belangrijk ding niet. De dierentuin is destijds gesloten. 11 jaar voor mijn geboorte. Deze herinnering moet vals zijn, want ik kan daar nooit geweest zijn. En toch is hij zo levendig dat ik gebouwen kon beschrijven die ik nooit gezien kan hebben. En ik heb ze niet van internet gehaald, want dat bestond tijdens mijn middelbare leeftijd nog niet. En sinds die tijd heb ik deze herinnering. Een mooie, persoonlijke herinnering, die even aantoonbaar en bewijsbaar vals is, als dat deze levendig en duidelijk is.

De verklaring? Ik heb geen idee. Werkelijk niet. Hoe kan een mens herinneringen hebben aan de tijd dat je nog niet eens geboren was? En er is sprake van, beeldende, levendige herinneringen, die bij feitenonderzoek nog waar blijken te zijn ook? Wat kan dat fenomeen veroorzaken?

Het geeft ergens een onheilspellend gevoel. Want als zulke duidelijke herinneringen zo vals kunnen zijn, hoe zit het dan met minder duidelijke herinneringen? Hoe echt zijn die? Zijn ze net zo vals als de oosterse torentjes van de Haagse dierentuin? Wat heeft die beelden ooit in mijn brein gepoot?

Misschien klopt dan toch de opdracht niet, waar ik dit verhaal mee ben begonnen. Misschien is het niet "Ik herinner mij..." maar "ik denk dat het mogelijk is, dat ik mij herinner..."

Herinneringen. Hoe echt zijn ze? Hoe echt zijn dan de gevoelens die ze oproepen? Positief of negatief? Zijn de gevoelens even onecht als sommige herinneringen bewijsbaar zijn? Hoe kunnen we weten wat echt is en wat niet? Want zeker als we er emoties aan verbinden is het buitengewoon belangrijk om te weten wat echt is en wat niet. Anders trekken we ons misschien nog wel zaken aan, die niet of niet in de gedachte vorm gebeurd zijn. Met alle gevolgen voor onze emoties en misschien zelfs wel ons zelfbeeld...

Op zich ook een intrigerende gedachte...

Bekende problemen of onbekende mogelijkheden

Sommige mensen hebben liever met bekende problemen te maken, dan dat ze frisse, nieuwe en nog onbekende mogelijkheden gaan verkennen. Het is vaak de oorzaak van het feit, dat mensen heel lang door gaan in een problematische situatie, waarbij de omgeving zoiets heeft als "zou je niet eens iets gaan veranderen?" Omdat die noodzaak van verandering iedereen duidelijk is, behalve de betrokkene zelf?

Dat zit wel een beetje in de Nederlandse volksaard verwerkt. "Je weet wel wat je hebt, maar niet wat je krijgt", zeggen we dan maar. En vermoedelijk zit in deze oude zegswijze wel een groot deel van de waarheid. "Je weet niet wat je krijgt" geeft een deel van het probleem aan. Immers, in deze opmerking zit een groot stuk onzekerheid ingebakken.

Inderdaad, je weet het vaak niet. Maar is dat erg? Als je zeker van jezelf bent en je weet dat je niet voor één gat te vangen bent en snel wel weer een oplossing zult vinden als er zich een probleem voordoet, dan is die onzekerheid volledig overbodig.

Er ligt dus een vorm van twijfel bij jezelf, als je voor de keuze van het bekende probleem gaat.

Want het beginnen van iets onbekends kan je lelijk met jezelf confronteren. Bijvoorbeeld als je moet ervaren en erkennen dat je voor de nieuwe situatie kennelijk kennis en ervaring tekort komt. Dat is misschien even pijnlijk voor het ego, maar veel erger is het ook niet. Want zowel een gebrek aan kennis, als een gebrek aan ervaring is gewoon oplosbaar.

En je zult in een nieuwe situatie beslist met nieuwe vragen, gebeurtenissen en nieuwe problemen te maken krijgen. Maar is dat erg?

Er wordt ook vaak gezegd, dat het mensen een enorme impuls in hun leven geeft, als ze uit hun comfortzone durven te stappen. Veel mensen zullen later aangeven dat ze dat al veel eerder hadden moeten doen.

Kortom, wordt je geconfronteerd met een hardnekkige problematische situatie, kijk dan eens of je daar niet zelf medeschuldig aan bent, omdat je in je comfortzone wilt blijven hangen. En als dat zo is, zet dan eens goed op een rijtje of het echt zo'n probleem is, om die comfortzone te verlaten.

Heel vaak zal het uiteindelijk mee blijken te vallen. Meestal zeggen mensen achteraf, dat ze het jaren eerder hadden moeten doen.

Ooit sprak onze overheid redelijk de waarheid

Soms heeft uw luchtfietser wel eens last van een soort nostalgische gevoelens, als hij wat eenzaam door de hogere sferen fietst. Dan denkt hij terug aan zijn jonge jaren. Het was de tijd dat als de overheid iets naar buiten bracht, dat je er dan van uit mocht gaan, dat het misschien niet 100% goed was, maar dat het nieuws wel geheel naar eer en geweten werd verspreid. Als het niet klopte, dan had er iemand een fout gemaakt. En wie doet dat niet op zijn tijd, dus dat is dan altijd wel te vergeven.

Wat is nu waar en wat is niet waar?

Maar die tijd, die was ooit. Vandaar die nostalgische gevoelens. Als we de ongelofelijke hoeveelheid informatie die op ons af komt analyseren, dan zit dat tussen 100% waar en 100% gelogen in. Het grote probleem daarbij is, dat we niet weten waar we het op die zeer brede schaal moeten plaatsen. We kunnen voor onszelf wel een soort van indicatie maken. En dat doen we door eens te kijken wie er een belang heeft.

De politiek

Laten we beginnen bij de politiek. Een politicus heeft tegenwoordig twee belangen en dat zijn allereerst het krijgen van meer macht over een zo groot mogelijke groep en op de tweede plaats het handhaven van die situatie. Deze beide doelstellingen moeten koste wat kost gehaald worden en of dat nu met echte verhalen of pure misleiding gebeurt, lijkt niet meer uit te maken. We hebben dan wel een tweede kamer die de regering geacht wordt te controleren, maar die zijn met een vergelijkbare doelstelling bezig. Het eigen individu komt eerst. De partij komt op de tweede plaats, want die moet er voor zorgen dat je huidige positie minimaal gelijk blijft en nog liever verbetert. En dan hebben we het wel gehad. De toekomst is zeker gesteld met een baantje waar de partij wel voor zorgt. De overheid heeft voldoende duurbetaalde bullshitbanen om iedereen een riant inkomen te verzekeren. Kortom, de overheid is een bron van misleiding en nepnieuws dat ingebakken zit in de algehele cultuur. En omdat echt iedereen er belang bij heeft om die cultuur in stand te houden, zal daar echt niets aan gaan veranderen.

Gedrukte media

De volgende laag die het nieuws bewerken zijn de media. De gedrukte media, zoals de kranten en de directere en snellere media, zoals de televisie. De gedrukte media heeft vooral overleven als belang, want erg florissant staan ze er niet bij. Dat betekent het "nieuws" brengen in aandacht trekkende en bangmakende koppen. Want die worden gelezen. En dat betekent weer hogere oplagecijfers en dus rekken van het huidige bestaan. Zou hier de uitdrukking "Liegen alsof het gedrukt staat" vandaan komen?

Directe media

Bij de directe media als de televisie draait het wederom om ego's. Ego's van presentatoren in dit geval. Je telt niet meer mee als je geen talkshow hebt, waar allerlei mensen hun mening mogen geven over zaken waar ze totaal geen verstand van hebben. Het belangrijkste is, dat er meer naar jou wordt gekeken, dan naar je concurrent. Want dat betekent meer kijkcijfers. En meer kijkcijfers betekent een nog absurder salaris, niet zelden betaald door de belastingbetaler.

Belangenverenigingen

Een niet te missen groep nepnieuws verspreiders is te vinden in activistische kringen. Het zijn de belangenverenigingen die zich meestal fixeren op één doel en voor het realiseren van dat doel is echt alles geoorloofd. Ook inclusief het vertellen van verhalen die goed in het beeld passen dat aan de man gebracht moet worden. Alles wordt voorzien van het stempel "wetenschappelijk" wat tot een behoorlijke inflatie van het begrip wetenschap heeft geleid.

Individuen

De laatste groep wordt gevormd door individuele personen, die echt de grootste onzin als waarheid over de sociale media uitstrooien. Het gaat meestal zover, dat je er zelden iets vindt, waarbij er een redelijke kans is dat het waar zou kunnen zijn. Vrijwel alles is onzin. Negeren is het meest zinvolle dat je er mee kunt doen.

Ik heb kennis genomen van uw mening

En dus neemt uw luchtfietser vrijwel alles dat op zijn pad komt maar voor kennisgeving aan. Om een favoriete uitdrukking van de vroegere premier Balkenende te gebruiken: "Ik heb kennis genomen van uw mening." Hij fietst rustig verder, dat is gewoon het beste. Kijkend naar wat er gebeurt in de wereld, maar de duiding en de mening van derden die mag iemand anders consumeren.

Morgen gaan we eens kijken wat verband tussen reigers en aardbeien is.

Colofon

Jetje's dag verschijnt in principe elke werkdag. Deze publicatie wordt uitgegeven door Henriëtte Sibie samen met Team Jetje, een ondersteunend team met een wisselend aantal medewerkers.

Bijdragen

Mocht je ook eens een bijdrage aan Jetje's dag willen leveren, dan is dat altijd mogelijk. Er zijn geen kosten aan verbonden, maar er is ook geen sprake van een vergoeding. Het geeft wel een leuke exposure want het weblog wordt goed gelezen. Een verwijzing naar je eigen website of weblog is altijd toegestaan. Affiliatelinks zijn niet toegestaan.

Bij belangstelling of vragen kun je altijd contact opnemen en dan kijken we graag samen met jou wat er mogelijk is. En dat is best veel.